Монгол улс: Хөдөө аж ахуйн өсөлтийн өвчин
Хэдийгээр Монгол улсын хөдөө аж ахуйн салбар нь менежментийн шинэ арга барилын үр ашгийг мэдэрч технологийн дэвшлийн ачаар эрчимжсэн үйлдвэрлэлд анхаарал хандуулж байгаа боловч бага хэмжээний хөрөнгө оруулалт болон төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засаг руу шилжих шилжилтээс үүдсэн асуудлыг даван туулахын тулд хүчин чармайлт гаргаж байна.
6-р сарын дундуур Хүнс хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны сайд Т.Бадамжунай мал аж ахуйн салбарт энэ жил 15 сая төл хүлээн авахаар төлөвлөж байгаа нь дээд амжилт бөгөөд ихэнх үр тарианы хаврын тариалалт бараг дууссан хэмээн Сайд нарын танхимд мэдэгджээ.
Мал маллагаа нь хөдөө аж ахуйн салбарын бараг гуравны хоёрыг эзэлдэг ба улаан буудай, төмс, хүнсний ногоо бол гол тариалж буй үр тариа ажээ. Зарим талаараа 2008-аас 2010 оны хооронд хэрэгжсэн тариалалтын нөхөн сэргээлтийн хөтөлбөрийн ачаар эдгээрийн гарц нь 2011 онд 25% (433,400 тон), 14% (191,500) болон 18% (97,200)-ийн өсөлттөй гарсан байна.
Түлш, улаан буудайн үр, бордоонд зориулсан 40-50%-ийн зээл болон жижиг дунд үйлдвэрүүдэд (ЖДҮ) зориулсан гаалийн мөнгөн шилжүүлгүүд болон татварын урамшууллууд нь 2012 онд үйлдвэрлэл улам илүү гарцтай байх итгэл төрүүлж, 330,000 га тариалангийн талбайгаас 490,000 тон удаан буудай, 200,000 тон төмс, 110,000 тон бусад хүнсний ногоо хураан авах төлөвлөгөөтөй ажээ. Тус яам нь улсын сангууд болон Хятадаас авсан хөнгөлөлттөй зээлийг ашиглан шинэ техник тоног төхөөрөмжийг нийлүүлсэн байна.
Бээжинтэй тогтоосон худалдааны холбоо нь хөдөө аж ахуйн ихээхэн нөөц бололцооны нэгэн хэсэг болох бөгөөд нэг л өдөр Хятад руу чиглэсэн уул уурхайн салбарын экспортын түвшинтэй өрсөлдөхүйц болж болох юм хэмээн таамаглаж байгаа талаараа Ерөнхий сайд Сүхбаатарын Батболд 5-р сард мэдэгдсэн байна. Жил бүр 100,000 тон үр тариаг Хятад руу экспортлох хэлэлцээр хийгдэж байгаа хэмээн мэдэгдэхдээ Батболд ийнхүү нотолсон байна.
2011 онд мөн үүнтэй ижил гэрээнд Улаанбаатар нь 8 сая толгой хонь экспортлохоор тохиролцжээ. Гэвч хорогдож байгаа байгалийн нөөц, инфляци, 5-р сард гаргасан таамаглалын санаа зовоосон асуудлын улмаас засгийн газар махны экспортыг 7-р сарын 1-н хүртэл хязгаарласан байна. Ийм алхам нь 2009-2010 онуудад нийт малын 17% буюу 7.8 сая толгой малыг авч одсон зудын (хахир өвөл) нөөц бэлтгэлийг базаах шаардлага бүхий улсын нийтлэг чухал байдлыг тодруулж өгч байна.
Малын дээрх экспортын талаарх санаа зовоосон өөр асуудал гэвэл цөлжилтөд хувь нэмэр оруулж буй мах болон үндэсний ноолуурын үйлдвэрлэлд чиглэсэн мал аж ахуйн хэт хараат байдалд хүргэх вий гэсэн айдас юм. Агаарын хэм нэмэгдэж мөн шороон шуурга, бэлчээрийн даацыг хэтрүүлэн ашиглах байдал нэмэгдэх зэргээс хамаарч өнгөрсөн 40 жилд бэлчээрийн гарц 20-30%-иар багасах байдал явцын дунд ажиглагдсан байна.
1990-ээд оны эхээр зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн үеээс уг асуудал улам муудсан байх. Хөдөө аж ахуйг хувьчилсанаар үйлдвэрлэлийг өрхийн түвшний үйлдвэрлэл рүү түлхэж, уг салбарыг зохицуулахад хүнд болж хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг татах нь багасчээ.
Уг салбарт илүү өндөр технологи болон техникүүд авчрахын сацуу хөдөө аж ахуй болон мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн хөтөлбөрүүдэд хууль эрх зүйн болон эдийн засгийн илүү таатай нөхцлийг буй болгохоор CRP төвлөрч байна, гэвч энэ нь хөдөө аж ахуйг худалдааны жинхэнэ суурь болгон хөгжүүлэхэд хангалттай хэмжээний хүчин чармайлт болж чадахгүй байна хэмээн шүүмжлэгчид бас байдаг.
Илүү уялдаа холбоо, зохицуулалттай үндэс суурийг тавих алхам хийхдээ бүх өрх бүл, хуулийн этгээд, байгууллагуудыг хамрах хөдөө аж ахуйн үндэсний хэмжээний анхны тооллогыг 5-р сард тус улс эхлүүлсэн байна. Үүнд мөн газар ашиглалт, эзэмшил, хөрсний элэгдэл, ойжуулалт, хамгаалалт, ашиглалт болон усжуулалтын талаарх мэдээллийг хангаж өгөх юм. Энэ нь зах зээлийн шударга үнэлгээг тогтоох, фермерүүдэд бие даасан хоршооллуудыг байгуулахад нь дэмжлэг болсон төрийн зохицуулалттай барааны биржийг байгуулах утхай хууль 2011 оны 6-р сард батлагдсаны дараах үйл явдал юм.
Гадаадын мэргэжилтнүүдийг ашиглаж, тогтвортой техникийг дэмжсэн хөдөө аж ахуйн ирээдүйн хөрөнгө оруулалтын нэг боломжит загвар бол 2011 оны 5-р сард Солонгос Монголын Хөдөө аж ахуйн бэлтгэлийн хорооноос хийсэн хөрөнгө оруулалт бөгөөд үүнд экологид ээлтэй хөдөө аж ахуй болон мал аж ахуйн үржүүлгийг эрхлэхэд зориулж Халхын голын бүс нутагт 30,000 га газрыг түрээслэсэн байна. “Эдийн засгийн хөдөө аж ахуйн тусгай бүс нутаг” нь Сэүлийн хүнсний аюулгүй байдлын айдсыг намжаахын сацуу Монголын хөдөө аж ахуйн экспортын зах зээлд хувь нэмэр болно хэмээн Солонгос болон Монголын засгийн газар хоёулаа мэдэгдсэн байна.
Тус салбар дахь гадаадын хөрөнгө оруулалт бага байгаа талаарх асуудлыг хөндөн, хөдөө аж ахуйн хөрөнгө оруулалтын уур амьсгалыг сайжруулах талаар засгийн газар ажиллаж байсан хэмээн албаны хүмүүс ОБГ-т хэлжээ. “Манай салбарт хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх томоохон боломж байдаг. Эдийн засгийн үр ашгийг нэмэгдүүлэхийн тулд хөрөнгө оруулалтын бодлогын зохистой менежментэд чиглэн бид ажиллах болно.” хэмээн Бадамжунай ОБГ-т хэлэв. “Манай хөдөө аж ахуйн нөөц бололцоо болон түүхий эдийн нөөц байгаа тохиолдолд, экспортод чиглэсэн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхийн тулд хөрөнгө оруулалтыг татах нь чухал.”
Мах, сүү, арьс шир, түүхий материалыг боловсруулах зэрэг агро-үйлдвэрлэл нь өсөлтийн хувьд цаг нь болсон зүйл гэж үзэж байна. Гэвч агро-боловсруулалтын үйлдвэрлэл нь дотоодын жижиг дунд хэмжээнд байгаа ба одоогоор зөвхөн ноолуур болон зах зээлийн орон зайгаа олсон зарим бүтээгдэхүүнүүд л экспортод гарч байна.
Технологийн шинэ зохион бүтээлүүд нь гарцыг шинэ түвшинд өргөж, дараагийн алхамд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг урин дуудсан хөдөө аж ахуйн хэрэгжиж болохуйц үйлдвэрлэлүүдийг буй болгох болно. Газар тариалангийн талбай дутагдахааргүй, бэлчээрийн сайн зохицуулалттай, өндөр чанартай бусад түүхий материалууд худалдаалагдаж байгаа үед Монголын хөдөө аж ахуйн салбарын үзүүлэлт сайжрах ёстой. Гэвч уг салбарыг илүү сайн зохион байгуулж, зохицуулах хүртэл түүнд хэрэгцээтэй байгаа хөрөнгө оруулалтыг татахад хэцүү байх болно.
Stay updated on how some of the world’s most promising markets are being affected by the Covid-19 pandemic, and what actions governments and private businesses are taking to mitigate challenges and ensure their long-term growth story continues.
Register now and also receive a complimentary 2-month licence to the OBG Research Terminal.
Register Here×The downstream energy sector in Brunei Darussalam is set to get the biggest makeover in its history, with a Chinese consortium planning to invest up to $6bn to develop an oil refinery and...
Food security became a central priority for many emerging markets in 2022, against the post-Covid-19 pandemic backdrop of supply chain shocks, natural disasters and high commodity prices.
The Turkish Prime Minister Bulent Ecevit has spent the last week in the US hoping to garner support for economic reforms at home and trade concessions for Turkish exports to the US.
